İfade verme, şüphelinin kolluk görevlileri veya Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesi anlamına gelir (CMK m.2/g). İfade alma, sadece jandarma, polis gibi kolluk görevlileri veya savcılık tarafından yerine getirilir. Soruşturma aşamasında yapılan ifade alma işlemi kanunda belirtilen bu görevlilerden başka kişiler tarafından yerine getirilemez. Örneğin, adli bir soruşturmaya dair ifade alma işlemi Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) görevlileri tarafından yerine getirilemez.
Sorgu, şüpheli veya sanığın hakim veya mahkeme tarafından soruşturma veya kovuşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesi anlamına gelmektedir. Sorgu, hem soruşturma aşamasında Sulh Ceza Hakimliği tarafından hem de kovuşturma aşamasında ceza davasının açıldığı yetkili ve görevli mahkeme tarafından yapılmaktadır. Örneğin, güveni kötüye kullanma suçu nedeniyle gözaltına alınan kişi, emniyet ve savcılık ifadelerinin ardında tutuklamaya sevk edildiğinde, bu suç şüphelisinin sorgusu Sulh Ceza Hakimliği tarafından yapılarak tutuklanıp tutuklanmayacağına karar verilecektir.
Sorgu ile ifade alma işlemi arasındaki temel fark; ifade alma işlemi kolluk görevlileri (polis, jandarma, sahil güvenlik) veya savcılık tarafından yerine getirilirken, sorgu yapma işlemi mutlaka bir hakim tarafından yerine getirilir.
Hazır yeri gelmişken şüpheli ve sanık kavramlarını da açıklamak gerekir:
-
Şüpheli, soruşturma evresinde, suç şüphesi altında bulunan kişiyi ifade eder. Soruşturma evresi, kişiye suç isnad edilmesiyle başlar.-Sanık, soruşturma neticesinde savcılığın iddianameyle dava açıp mahkemede kovuşturmanın başlamasıyla suç şüphesi altında bulunan kişiyi ifade eder.
Kısaca, kişi hakkında suç şüphesi varsa; soruşturma aşamasında şüpheli, kovuşturma aşamasında sanık olarak adlandırılır.
Soruşturmada Sorguya veya İfade Vermeye Çağırma
Soruşturma aşamasının yürütülmesinden Cumhuriyet savcısı sorumludur. Cumhuriyet savcısı emrindeki polis ve jandarma görevlileri vasıtasıyla soruşturmayı yürüterek tüm delilleri toplar. Suçta kullanılan her türlü araç, dr. raporları, şikayetçi, şüpheli ve tanık ifadeleri ve soruşturmayla ilgili diğer her türlü delil kolluk (polis veya jandarma) tarafından toplanır.
Kolluk görevlileri, suç işlendiğine ilişkin bir şüpheyle yakaladıkları kişileri veya uyguladıkları tedbirleri Cumhuriyet savcısına bildirmek zorundadır. Cumhuriyet savcısından talimat almadan ifade alma veya diğer karakol işlemlerini yapamazlar.
Adlî kolluk görevlileri, elkoydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür. Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı; acele hâllerde, sözlü olarak verir. (CMK m.161/2-3).
Şüpheliyi ifade vermeye çağırma, şüphelinin öncelikle emniyet müdürlüğüne, jandarmaya, polis merkezine veya savcılığa davet edilmesi suretiyle olur. İfadesi alınacak kişi davetiye ile çağrılır; çağrılan kişiyye çağrılma nedeni açıkça belirtilir; gelmezse zorla getirileceği yazılır (CMK m.145). Uygulamada polis PVSK m.15 gereği ilgilileri daha çok telefon ile çağırarak beyanlarını almaktadır. Zorla getirme yetkisi, Cumhuriyet savcısı tarafından kullanılabilecek bir yetkidir. Kolluk soruşturma aşamasında savcılığın kararı olmadan müşteki veya şüpheli hakkında ifade almak üzere zorla getirme işlemi uygulayamaz. Ancak, jandarma Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yönetmeliği’nin 36. maddesi gereği savcının zorla getirme kararı olmasa bile, çağrıya rağmen gelmeyen şüpheli, müşteki ve tanıklar hakkında zorla getirme işlemi uygulayabilir.
Özellikle belirtelim ki, şüphelinin aynı olayla ilgili olarak ikinci kez ifadesinin alınması ihtiyacı ortaya çıktığında, bu işlem ancak Cumhuriyet savcısı tarafından yapılabilir, polis veya jandarma ifade alma işlemi yapamaz (CMK m.148/5). Ancak, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaki suçlarda Cumhuriyet savcısı ve Cumhuriyet savcısının yazılı emri üzerine kolluk tarafından ifade alma işlemi yapılabilir (3713 s.TMK Geçici m.19).