Soruşturma evresi “suç bilgisinin” haber alınmasından sonra başlayan ve Cumhuriyet Savcısının kontrolü ve yetkisinde devam etmekte olan süreçtir”. Bu evreyi “suç” faaliyetine ilişkin olarak basit bir bilgilendirme bile başlatabilmekte, ihbar şikâyet karar, re’sen gibi yollarla başlayabilen ve herhangi bir şekle bağlı olmayan bu süreçtir.

Herhangi bir yolla, suçun var olabileceği konusunda bir haber alınması veya bir suçun işlenmiş olabileceği olasılığının bulunması, savcılığın soruşturma evresini başlatması için yeterlidir. Bazı istisnai yargılama halleri hariç olmak üzere, bu konuda herhangi bir şekil şartı bulunmamaktadır. Ancak, şekil şartının bulunmaması, savcının başlangıç şüphesinin bulunup-bulunmadığını araştırma yetki ve zorunluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. Soruşturma ve kovuşturma şartları bulunan hallerde de savcılık soruşturmaya başlayabilmekte, ileriki aşamalarda soruşturma şartının gerçekleşip-gerçekleşmemesine göre soruşturma süreci yönlenmektedir. 

CMK da ihbar ve şikâyetle ilgili hükümler

CMK 158. maddesi birinci fıkrasına göre; “suça ilişkin ihbar veya şikâyet, Cumhuriyet Başsavcılığına veya kolluk makamlarına yapılabilir.” Kolluk görevlileri, CMK gereği kendilerine bir ihbar veya şikâyet yapıldığı anda, durumu derhal Cumhuriyet savcısına bildirmek ve onun konuyla ilgili karar ve talimatına göre hareket etmek zorundadırlar. Aynı şekilde; “Valilik veya kaymakamlığa ya da mahkemeye yapılan ihbar veya şikâyetlerin de ilgili Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesi zorunludur. (CMK m. 158/(2)) Aynı maddenin Dördüncü fıkrasında ise; “Bir kamu görevinin yürütülmesiyle bağlantılı olarak işlendiği iddia edilen bir suç nedeniyle, ilgili kurum ve kuruluş idaresine yapılan ihbar veya şikâyetlerin, gecikmeksizin ilgili Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesi zorunluluğu” belirtilmiş durumdadır. (CMK m. 158/(4)) CMK, “Yurt dışında işlenip ülkede takibi gereken suçlar hakkında, Türkiye’nin elçilik ve konsolosluklarına da ihbar veya şikâyette bulunulabileceğini” düzenlemektedir.

 CMK’da ve diğer yasalarda sayılan zorunlu ihbar halleri

CMK ve diğer yasalar pek çok maddelerinde zorunlu ihbar hallerini düzenlemektedir. Bunları genel hatlarıyla şu şekilde saymamız mümkündür. • TCK’nın 98. maddesi; “yaşı hastalığı veya yaralanması dolayısıyla ya da herhangi bir sebeple kendini idare edemeyecek durumda olan kimseye hal ve koşulların elverdiği ölçüde yardım etmeyen ya da “durumu derhal ilgili makamlara bildirmeyen kişiyi” cezalandırarak bu tür hallerde her kişiye ihbar zorunluluğu getirmekte, • TCK’nın 279. maddesi; “Kamu adına soruşturma ve kovuşturmayı gerektiren bir suçun işlendiğini göreviyle bağlantılı olarak öğrenip de yetkili makamlara bildirmekte ihmal eden veya bu hususta gecikme gösteren kamu görevlisini” cezalandırmakta, • TCK’nın 280. maddesi; “Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubunu” cezalandırmakta, • TCK’nın 159. maddesi; “Bir ölümün doğal nedenlerden meydana gelmediği kuşkusunu doğuracak bir durumun varlığı veya ölünün kimliğinin belirlenememesi halinde; kolluk görevlisi, köy muhtarı ya da sağlık veya cenaze işleriyle görevli kişiler durumu derhal Cumhuriyet başsavcılığına bildirmekle yükümlüdür” demektedir. İhbar veya şikâyetlerin, yukarıda belirtilen özel veya resmi gerçek ve tüzel kişilerce savcılık yerine mahkemeler veya başka bir adli mercie yapılmış olması hallerinde de bu merciler ihbar veya şikâyetleri gereği için savcılığa göndermek zorundadırlar.

CMK’ da DÜZENLENEN HALİYLE SORUŞTURMAYA YER OLMADIĞI KARARI

CMK’ nın 158. maddesine eklenen (6). fıkra hükmü aynen şu şekildedir; 5271 s. CMK 158/(6) (Ek: 15/8/2017-KHK-694/145 m.; Aynen kabul: 01.2.2018-7078/140 m.) İhbar ve şikâyet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikâyetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir. Bu durumda şikâyet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilemez. Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar, varsa ihbarda bulunana veya şikâyetçiye bildirilir ve bu karara karşı 173’üncü maddedeki usule göre itiraz edilebilir. İtirazın kabulü hâlinde Cumhuriyet başsavcılığı soruşturma işlemlerini başlatır. Bu fıkra uyarınca yapılan işlemler ve verilen kararlar, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından görülebilir.

Şikâyet Veya İhbar Edilene “Şüpheli” Sıfatının Verilememesi

Madde metninde; “SYOK verilmiş kişiye şüpheli sıfatı verilemeyeceği” hükmü düzenlenmiştir. Bu madde metni, ilk bakışta, kanun koyucunun CMK 158/(6) madde ve fıkrasına giren hallerin varlığı durumunda şikâyet veya ihbar edilenlerin “lekelenmeme haklarını koruduğu” düşüncesinden doğmuş görülmektedir. “Lekelenmeme hakkına ilişkin bir çalıştayda,” bu konunun bizzat Adalet Bakanı tarafından açıklanarak, “SYOK düzenlemesinin “lekelenmeme hakkının” korunması amacıyla getirildiğinin” belirtilmesi de kanun koyucu iradenin SYOK’ları işleri azaltmak düşüncesinin yanı sıra, özellikle “bireyin soruşturma nedeniyle lekelenmemesi” amacıyla çıkarıldığını da göstermektedir.

KYOK’la Benzer ve Ayrılan Yönüyle SYOK

SYOK’larda Cumhuriyet savcısı, ihbar veya şikâyet evrakını, hiç işleme koymadan doğrudan hiçbir soruşturma işlemi yapmaksızın kaldırmaktadır. Bu tamamen idari bir depolama şeklinde Cumhuriyet savcılığı içinde eriyen bir işlemdir. Oysa KYOK’lar belli bir soruşturma evresi sonrasında verilen kararlardır. Birinde savcı belli bir soruşturma işlemini tamamlamış, ancak kamu davası açmak için gereken şartların oluşmadığı kanaatine vararak KYOK verilmiş, diğer halde ise savcı CMK m. 158/ (6) madde ve fıkrada belirtilen halin varlığı kanaatine vararak dilekçeyi hiç soruşturma işlemi bile yapmaya gerek görmeden ihbar ve şikâyeti yok saymıştır. Başka bir değişle, KYOK’ta soruşturma ve dolayısıyla ceza muhakemesi süreci başlayıp bir aşamaya gelmekte, SYOK’ta ise hiç başlamamaktadır.